ชะอม สรรพคุณ และการปลูกชะอม

ชะอม
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ชะอมเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง จัดอยู่ในวงศ์กระดังงา (Annonaceae) โดยมีลักษณะทางพฤกษศาสตร์ดังนี้

ลำต้น

ลำต้นมีความสูงประมาณ 1-3 เมตร ลำต้นเป็นสีน้ำตาล มีเปลือกลำต้นหนาและค่อนข้างขรุขระ กิ่งก้านมีลักษณะเป็นเหลี่ยมและมีขนปกคลุมทั่วไป
ใบ

ใบมีลักษณะเป็นใบเดี่ยว รูปทรงใบคล้ายกับใบมะนาว มีขนาดความยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร และกว้างประมาณ 5-8 เซนติเมตร ขอบใบหยักเว้าลึกเป็นแฉก 3-4 แฉก โคนใบสอบและมีติ่งที่โคนก้านใบ
ดอก

ชะอมเป็นพืชที่แยกเพศ มีทั้งต้นตัวผู้และต้นตัวเมีย ดอกของชะอม มีลักษณะเป็นดอกสมบูรณ์เพศ ดอกของชะอมมีสีเขียวอ่อน มีขนาดค่อนข้างเล็ก มีกลีบดอก 6 กลีบ มีเกสรตัวผู้จำนวนมาก และมีเกสรตัวเมีย 1 เกสร
ผล

ผลของชะอมมีลักษณะเป็นผลกลุ่ม ผลย่อยแต่ละผลมีลักษณะเป็นทรงกระบอกคล้ายฝักถั่ว เปลือกผลมีสีเขียวหรือสีเขียวอมเหลือง เมื่อผลแก่จะมีสีน้ำตาลเข้ม เปลือกผลค่อนข้างแข็ง มีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดของชะอมจะมีขนาดเล็ก มีลักษณะเป็นทรงกลมรี มีสีน้ำตาลและมีขนปกคลุมอยู่ทั่วไป

การปลูกชะอม

การปลูกชะอมสามารถทำได้ง่ายโดยใช้ทั้งเมล็ดหรือกิ่งพันธุ์ โดยทั่วไปนิยมใช้กิ่งพันธุ์เพราะจะให้ผลผลิตเร็วกว่าการเพาะเมล็ด

การเลือกพื้นที่ปลูก

ชะอมสามารถปลูกได้ในสภาพดินที่หลากหลาย แต่เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนปนทรายที่มีความอุดมสมบูรณ์สูง มีระบบระบายน้ำที่ดี และได้รับแสงแดดอย่างเพียงพอ

การเตรียมดิน

ก่อนปลูกชะอมควรเตรียมดินโดยการไถพรวนดินให้ร่วนซุย แล้วใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักเพื่อเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ให้กับดิน จากนั้นขุดหลุมปลูกให้มีขนาดกว้าง 50×50 เซนติเมตร และลึก 50 เซนติเมตร โดยรองก้นหลุมด้วยเศษหญ้าแห้ง เพื่อช่วยในการระบายน้ำ

การปลูก

ใช้กิ่งพันธุ์ที่มีความยาวประมาณ 30-40 เซนติเมตร ปักลงในหลุมปลูกที่เตรียมไว้แล้วกลบดินให้แน่น รดน้ำให้ชุ่ม และทำการพรางแสงแดดให้กับกิ่งพันธุ์ในช่วงแรก เพื่อป้องกันการเหี่ยวเฉา

การดูแลรักษา

หลังจากปลูกชะอมแล้ว จำเป็นต้องดูแลรักษาอย่างถูกวิธี เพื่อให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพสูง โดยมีวิธีการดูแลรักษาดังนี้

การให้น้ำ

ในช่วงแรกหลังจากปลูกควรให้ต้นชะอมได้รับน้ำอย่างเพียงพอ แต่เมื่อต้นชะอมโตเต็มที่สามารถลดความถี่ในการให้น้ำลงได้ ชะอมไม่ทนต่อน้ำท่วมขัง ดังนั้นจึงควรระวังไม่ให้ดินแฉะเกินไป

การใส่ปุ๋ย

ควรใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักให้กับต้นชะอมทุกๆ 3-4 เดือน โดยใส่รอบๆ โคนต้นและพรวนดินกลบให้ปุ๋ยซึมลงดิน

การตัดแต่งกิ่ง

เมื่อต้นชะอมโตเต็มที่จะมีลักษณะเป็นทรงพุ่ม ควรตัดแต่งกิ่งที่ไม่ต้องการออก เช่น กิ่งที่เป็นโรค กิ่งที่ขวางทางเดิน หรือเพื่อให้ต้นชะอมมีทรงพุ่มที่สวยงาม

การเก็บเกี่ยวผลผลิต

โดยทั่วไปชะอมจะเริ่มให้ผลผลิตหลังจากปลูกไปแล้วประมาณ 1-2 ปี โดยสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ตลอดทั้งปี วิธีเก็บผลชะอม คือ การตัดหรือเด็ดเฉพาะผลย่อยที่แก่เต็มที่เท่านั้น ไม่ควรเก็บทั้งฝัก เพราะจะทำให้ฝักแก่เร็วจนไม่สามารถเก็บเกี่ยวผลย่อยที่มีอยู่มากมายได้อีกต่อไป

ประโยชน์ของชะอม

ชะอมนอกจากจะมีรสชาติที่อร่อยและมีกลิ่นที่หอมชวนรับประทานแล้ว ยังมีสรรพคุณทางยาที่เป็นประโยชน์ต่อสุขภาพมากมาย ได้แก่

ช่วยเพิ่มน้ำนมในคุณแม่หลังคลอด

ชะอมเป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณช่วยเพิ่มน้ำนมในคุณแม่หลังคลอด โดยสารอาหารบางอย่างในชะอมจะช่วยกระตุ้นการหลั่งน้ำนม ทำให้คุณแม่หลังคลอดมีน้ำนมมากเพียงพอสำหรับเลี้ยงลูก

ช่วยบรรเทาอาการท้องผูก

ในชะอมมีสารที่ช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบขับถ่าย ทำให้ช่วยบรรเทาอาการท้องผูกได้

ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด

ชะอมมีส่วนช่วยในการลดระดับน้ำตาลในเลือด จึงเหมาะสำหรับผู้ที่เป็นโรคเบาหวาน

ช่วยบำรุงตับ

ชะอมมีสารต้านอนุมูลอิสระที่ช่วยบำรุงตับและป้องกันตับจากสารพิษต่างๆ

ช่วยบำรุงหัวใจ

ในชะอมมีสารโพแทสเซียมซึ่งมีส่วนช่วยในการควบคุมความดันโลหิตและช่วยบำรุงหัวใจให้แข็งแรง

นอกจากนี้ชะอมยังมีสรรพคุณอื่นๆ อีกมากมาย เช่น บำรุงโลหิต ขับลมในลำไส้ บำรุงกระดูกและฟัน เป็นต้น

ข้อควรระวัง

ถึงแม้ว่าชะอมจะเป็นพืชสมุนไพรที่มีประโยชน์มากมาย แต่ก็มีข้อควรระวังบางประการที่ควรทราบ ดังนี้

ผู้ที่แพ้พืชในวงศ์กระดังงาอาจแพ้ชะอมได้ โดยอาจมีอาการคัน ผื่นแดง หรืออาการแพ้ที่รุนแรงกว่านั้น
ไม่ควรรับประทานชะอมในปริมาณมากเกินไป เพราะอาจทำให้เกิดอาการท้องผูกได้
สตรีมีครรภ์ควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับประทานชะอม เพราะอาจมีผลต่อการตั้งครรภ์ได้